10 Kasım 1942’de, İkinci Dünya Savaşı sırasında Mısır’da kazanılan İngiliz zaferinin ardından Winston Churchill’in şu sözleri meşhurdur: “Bu son değil. Sonun başlangıcı bile değil. Ama belki de başlangıcın sonudur.”
Yorumun Sonu kitabını açarken bu sözleri düşündüm: Katolik ilahiyatçı ve First Things editörü R. R. Reno’nun yeni kitabı The End of Interpretation: Reclaiming the Priority of Ecclesial Exegesis’i (Yorumlamanın Sonu: Kilise Tefsirinin Önceliğini Geri Kazanmak) açarken bu sözleri düşündüm. Churchill’in bu zaferi Kuzey Afrika’daki savaşta belirleyici bir dönüm noktası olarak görmesi gibi, Reno da Kutsal Yazılar ve doktrin arasında yenilenmiş bir sentezi kültürel anımızın krizinde ileriye giden bir yol olarak görüyor.
Kitap temel bir soru etrafında dönüyor: “Reno, Doktrini Kutsal Yazılarla nasıl bağdaştıracağız?” diye soruyor. İlk bakışta bu soru kulağa tuhaf gelebilir. Kutsal Yazılar ve doktrin en açık müttefikler değil midir? Bunlar Hristiyan tanıklığının uyumlu bütününün iki parçası değil midir? Çoğu inanan için aralarında bariz bir gerilim olmadığı kesindir. Ancak ilahiyat fakültesi sınıflarında bu konu hararetli tartışmalara yol açma eğilimindedir.
Kutsal Yazılar ve doktrin arasında yeni bir sentezi savunan Reno, 20. yüzyılda Kutsal Kitap ve teoloji üzerine ciddi çalışmalar yapanlar arasında kademeli olarak yaşanan ve zararlı ve doğal olmadığını düşündüğü bölünmeye yanıt vermektedir. Genel hatlarıyla, Kutsal Kitap tefsiri (Kutsal Kitap’ın edebi, tarihi ve kanonik bağlamları içinde nesnel anlamını anlama) görevi, teoloji (Kutsal Kitap’ın Tanrı ve insan hakkındaki öğretilerini damıtan yetkili doktrin oluşturma) görevinden ayrılmıştır.
Reno’nun da açıkça belirttiği gibi, bu durumun önemli bir kurumsal bileşeni vardır. Kutsal Kitap ve teoloji çalışmalarının geleneksel disiplinleri, modern Alman üniversitelerinin salonlarında icat edilen rakip yöntemler ve varsayımlar deniziyle çok uzun zamandır birbirinden ayrılmıştır. Bu noktada Reno, bu disiplinler arasında köprü kurma çabalarına bir son vermemizi ve bunun yerine bu sınırların buharlaştığı kilisenin güvenli limanına geri dönmemizi umuyor. O zaman, eğer Kutsal Kitap’ı kilisenin öğretisine uygun bir şekilde okumaya geri dönebilirsek, belki de toplumsal olarak kurtarıcı olan ruhani formasyonun peşinden gidebiliriz.
‘Uygunluk karinesi’
Reno’nun son yayınlarına aşina olan herkes (Sanctified Vision, Brazos Theological Commentary on the Bible: Genesis, Resurrecting the Idea of a Christian Society, Return of the Strong Gods) tanıyanlar, bu kitabın Reno’nun kendi düşüncesindeki, alt başlığında da belirttiği gibi, “dini okumanın önceliğine” doğru geçişi nasıl yakaladığını görebilirler.
Giriş bölümünde Reno, Karl Barth’ın ve 20. yüzyıl “post-liberal” teologlarının yazıları aracılığıyla kendi entelektüel yolculuğunun izini sürerek Tanrı’nın hakikatini bir dizi rasyonel önerme veya öznel duygu olarak değil, ilahi bestecinin “sentetik dehasını” sergileyen bir senfoni olarak görmesini sağlamıştır.
Reno’nun The End of Interpretation’daki temel yaklaşımı basit bir cümleyle özetlenebilir: “Doğru yorum, Kutsal Yazıları okumamız kilisenin öğrettikleriyle uyumlu olduğunda kendini kanıtlar.” Akademik kurumlardaki müfredat yöneticileri Reno’nun sentez çağrısını reddedebilir, ancak benim değerlendirmeme göre Reno akademisyenleri ikna etmeye çalışmıyor. Daha ziyade, kilise hizmetinde aktif olan ve Kutsal Kitap’ın yorumlanması konusundaki durgun tartışmalardan bıkmış olan Hristiyanları uyandırmaya çalışıyor.
Reno’nun yazdığı gibi, “Bu kitap, inancımızın hakikatini onurlandırmak için büyük özen göstermemiz gerektiğini ve bu hakikati arındırmanın ve derinleştirmenin modern yöntemleri de dahil olmak üzere aklın işi olduğunu varsaymaktadır. Ancak bu arındırma ve derinleştirmeyi Hristiyanlar olarak aramalıyız.” Tefsir ve teolojinin birlikteliği sayesinde, “Tanrı’ya yaklaşırız” ve bizden önce gelen Hristiyan teologlarla daha derin bir ilişki kurmaya zorlanırız. Reno’ya göre, Papa 16. Benedict’in sözleri bu zorunluluğu yakalıyor: “Kilise’nin yaşamı ve misyonu için, inancın geleceği için, tefsir ve teoloji arasındaki ikiliğin üstesinden gelmek kesinlikle gereklidir.”
Kitabın bölümleri basit bir taslak izlemektedir: İlk iki bölüm doktrin ve tefsirin birbiriyle nasıl “uyumlu” olduğunu savunmakta ve açıklamaktadır. 3-4. bölümler kilise babası Origen ve Reformcuların çalışmalarında tarihsel örnekler bulmaktadır. Ve 5-7. bölümler Yaratılış, Yuhanna ve 1. Korintliler okumalarına uygulanan vaka çalışmaları sunmaktadır. Son olarak kitap, Reno’nun Brazos Theological Commentary serisinin editörü olarak görev yaparken edindiği dersler üzerine bazı düşüncelerle sona ermektedir.
İlk iki bölüm boyunca Reno’nun parolası uyumdur. Reno tefsirin “uyum varsayımı” ile başlaması gerektiğini savunur ve bu ifadeyi şu şekilde tanımlar:
Eğer Kutsal Kitap müjdenin ayrılmaz bir parçası olduğuna karar verdiğimiz bir şeyi öğretiyorsa, o zaman kilisenin öğretisinin de büyük ölçüde aynı olması gerektiğine inanırız. Bunun tersi de geçerlidir. Eğer kilise bir şeyi kurtarıcı bir gerçek olarak öğretiyorsa, o zaman Kutsal Kitap’ın da bunu yaptığını varsayarız. Bu kadar basit: Kutsal Kitap’ın söyledikleri kilisenin bildirdikleriyle uyumludur.
Elbette kilise kelimesi, özellikle Protestan-Katolik bölünmeleriyle ilgili olarak birçok farklı anlama gelebilir, ancak Reno bize “neredeyse tüm Hristiyanların, kilise geleneğinden ziyade Kutsal Yazılara öncelik veren Reform gelenekleri de dahil olmak üzere, uyum varsayımını benimsediğini” hatırlatır.
Bölüm 3-4’te Origen ve Luther, Reno’nun kilisenin model almasını umduğu “yorumlayıcı sentez” türünün örnekleri olarak öne çıkarılmaktadır. Origen kesinlikle tartışmalıdır ve Reno onu her yönden savunmaz ama Origen’in Kutsal Yazıları nasıl “Mesih’i işaret eden bir şekilde” okuduğunu gösterir. Elbette, Origen çeşitli Kutsal Kitap metinlerinin ruhani anlamlarını ortaya çıkarmak için çaba sarf etmiştir, ancak bunu sadece metinlerin gerçek anlamlarına yoğun bir şekilde odaklanarak yapmıştır. Luther ise doktrinin Reno’nun deyimiyle tefsire odaklanan ve yorumu sabitleyen bir “hakikat ufku” sağladığını savunmuştur.
5-7. bölümlerde Reno, Yaratılış, Yuhanna ve 1. Korintliler’deki belirli pasajlar üzerinde çalışmakta ve Kutsal Yazıların doktrinle uyumlu bir şekilde nasıl okunacağını göstermektedir. Örneğin Yaratılış’la ilgili tartışması, ex nihilo (yoktan) yaratılış doktrininin teologların Kutsal Yazılar’a “empoze ettiği” bir şey olmadığını göstermektedir ki bu noktayı birkaç kez tekrarlamaktadır. Gerçekte, doktrin zaman içinde Kutsal Yazılar ve doktrin arasında dikkatli bir müzakere ya da “baskı” yoluyla ortaya çıkmıştır. Aslında bu doktrin Yaratılış’ın ilk bölümlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olmak için gereklidir.
Aynı şey İsa’nın Yuhanna İncili’ndeki iman birliği çağrısı ve Pavlus’un 1. Korintliler’deki ahlaki formasyon konusundaki ısrarı için de geçerlidir – Reno’nun “özverili hizmet” dediği şey için inananları şekillendiren okuma türleri. Doktrin, bu pasajlardan ayrı durmak yerine, onlara daha fazla açıklık kazandırır ve inananları bunları yaşamaları için donatır. Reno, tüm kanonu kapsayan örneklerinde, Kutsal Yazılar ve doktrini, Tanrı’nın halkını şekillendirmeyi ve onları kültürel etkileşime hazırlamayı amaçlayan yollarla sentezler.
Kitap, Reno’nun genel editörlüğünü yaptığı tartışmalı Brazos Theological Commentary serisine ilişkin bazı tartışmalarla sona ermektedir. Bu tefsir serisi etrafındaki anlatı, teolojik yorumlama tartışmasında büyüleyici bir vaka çalışması sunmaktadır. Reno, İznik Hristiyanlığının çok önemli bir rol oynayacağını varsaymak dışında, serinin yazarlarına hangi yorumsal yaklaşımları kullanacaklarının söylenmediğini itiraf ediyor. Bazı ciltler diğerlerinden daha başarılı olsa da, bu seri Kutsal Yazılar ve doktrin arasında uyum sağlamaya yönelik canlı bir girişimdir.
Ve asıl mesele de budur: Bu kitaplar yayınlandığında gerçekleşmiş platonik bir ideal değil, birbirinden ayrılmış iki şeyi evlendirme yolculuğunun bir örneğiydi. Ciltler karışık eleştiriler almış olsa da, en azından bunlar ciddi girişimlerdi ve Reno’nun yazdığı gibi, “tefsir dökümhanesinde daha iyi teologların oluştuğunu” umabiliriz.
Kilisenin sesini yeniden canlandırmak
The End of Interpretation’daki farklı bölümler Reno’nun kariyerinin farklı noktalarında yazılmıştır ve bazı bölüm geçişlerini takip etmek zordur, ancak dikkatli bir okuma bütünün iç mantığını ayırt edebilir. Kendimi Reno’nun dini tefsiri yeniden canlandırma umudunu büyük ölçüde desteklerken buluyorum, ancak diğer tarafta kalan zorlukları da görebiliyorum. Eleştirel yöntemler ve varsayımlarla eğitilmiş bir ilahiyatçı ve akademisyen neslinin Kutsal Yazılar ve teolojinin sentezini takdir etmeyi nasıl öğrenebileceğinden hala emin değilim.
Bir düzeyde, uzlaşma işinin kilisede başlaması gerektiği görülüyor. Elbette kilise kelimesi farklı mezhepler ve kilise gelenekleri içerisinde farklı anlamlara gelebilir. Ancak belki de bu farklılıkları başka bir gün masaya yatırabilir ve bu arada, Tanrı’nın halkı önemli bir kültürel değişimle karşı karşıya kalırken umut verici bir şey sunan Kutsal Yazıları kilise merkezli bir okuma biçimini kurtarmak için endişelenebiliriz.
Sonuç olarak Reno’nun kitabı, Kutsal Kitap yorumunun tarihi ve kilisede ve kilise için “iyi” tefsire duyulan ihtiyaç hakkında derinlemesine düşünmüş bir Hristiyan entelektüelin tecrübeli düşüncelerini sunmaktadır. Reno son yıllarda kilisenin kültürel etkileşimdeki sesini yeniden canlandırmak için gayretle çalışıyor ve “dini tefsir” için yaptığı açık çağrının bu gündeme nasıl uyduğunu görmek kolay.
Onun tezine sempati duyuyorum ve çalışması Kutsal Yazıları yorumlamak için bilimsel yöntemlerin sonunu işaret etmese de, kilisenin dini okuma alışkanlıklarını geri kazanabileceği ve onları kucaklayacak kadar cesur olabileceği bir Kiliseci anı işaret etmesi için dua ediyorum. Irenaeus, Origen, Augustine ve Reformcular gibi şahsiyetler öyleydi. Umarım biz de öyleyizdir.
Stephen O. Presley, Din, Kültür ve Demokrasi Merkezi’nde (First Liberty Institute’un bir girişimi) din ve kamusal yaşam konusunda kıdemli araştırmacı ve Güney Baptist Teoloji Semineri’nde kilise tarihi doçentidir. Yakında çıkacak olan kitabı Kültürel Kutsallaştırma: İlk Kilise Gibi Dünyayla İlgilenmek.
Translation by Miras Publishing.
